نوع مقاله : تخصصی
نویسندگان
1 کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی دانشگاه راغب، اصفهان. ایران
2 فارغ‌التحصیل سطح دو حوزه علمیه. اصفهان و کارشناسی مدیریت بازرگانی دانشگاه اصفهان،ایران
چکیده
براساس دادههای منتشر شده از سوی سازمان‌های مختلف جمعیتشناختی، نرخ باروری در بسیاری از کشورهای جهان و از جمله در ایران در حال کاهش است. این امر میتواند ناشی از دلایل متعددی باشد. با وجود این، دگرگونیهای فرهنگی طی چند دهه اخیر، در میان سایر تغییرات، بیشتر از همه خودنمایی میکنند. رشد فردگرایی و تفکرات اومانیستی، تغییرات باورها و نگرش‌ها، رشد سکولاریسم، دگرگونی در ارزشهای خانوادگی و تحول خواهی در زمره مهم‌ترین تحولات مرتبط با باروری است. هدف از این پژوهش، مطالعه عوامل مؤثر در باروری در حوزههای فردی، خانوادگی و اجتماعی و تبیین الگویی برای خانواده در زمینه باروری با استناد بر شواهد معتبر و با تکیه بر آموزه های دینی است. برایناساس، روش تحقیق در این مطالعه، از نوع کیفی و به صورت فراتحلیلی است. نتایج پژوهش نشان داد که رابطه کاملاً معناداری میان متغیرهای فردگرایی، مدرنیزاسیون، دینداری، سکولاریسم و ارزشهای خانوادگی در خانواده ها و باروری وجود دارد؛ بهاین معنا که هر چه میزان التزام به باورهای دینی خانواده بیشتر، سطوح سکولاریسم و فردگرایی کمتر و هر چه میزان توجه به ارزشهای خانوادگی بیشتر باشد، نرخ باروری در آن خانواده‌ها بیشتر است. در این میان مدرنیزه شدن و تبعات متأثر از آن بر خانواده و به‌ویژه زنان سهم زیادی در تغییر نگرش‌ها داشته است. بنابراین مهم‌ترین اصل، تغییر در نگرش، باور و ارزش و کنش در سه سطح فرد، خانواده و جامعه است. نگرش ها در طول زمان و یک فرایند تحولی شکل می‌گیرند و سپس به به باورها و ارزش‌ها و نهایتاً به کنش تبدیل می‌شوند و زمانی که شکل گرفتند تغییر آنها به سادگی امکان پذیر نمی باشد ازاین‌رو باید در این زمینه اقدامات مؤثری شکل بگیرد.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم، ترجمه فولادوند.
- اعزازی، شهلا، (1387)، جامعه شناسی خانواده: با تأکید برنقش، ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
- ابن ابی جمهور، محمد، (1405ق)، عوالی اللئالی، به کوشش مجتبی عراقی، قم.
- بنی‌هاشمی، محمدحسین، (1385)، توضیح المسائل سیزده مرجع، ج2، قم: اسلامی، چاپ دوازدهم.
- چلپی، مسعود، (1386)، تحلیل اجتماعی در فضای کنش، تهران: نی.
- حسینی، حاتم، (1386)، درآمدی بر جمعیت‌شناسی اقتصادی ـ اجتماعی و تنظیم خانواده، چ سوم، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
- حر عاملی، (1414ق)، وسایل الشیعه، ج20، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ دوم.
- سید یزدی، (1420ق)، عروه الوثقی، ج5، قم: اسلامی.
- شیخ حویزی، نورالثقلین، ج3، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ چهارم.
- فرهادیان، فاطمه، (1399)، اشتغال زنان و آثار و پیامدها، قم: حیات طیبه.
- فطرس، محمدحسن؛ نجمی، مریم و عباس معمارزاده، (بی‌تا)، تحلیل ارتباط میان نرخ اشتغال زنان و میزان باروری.
- کلینی، محمد بن یعقوب، (بی‌تا)، الکافی، ج5. بی‌جا.
- متقی هندی، (1409ق)، کنزالعمال، ج16، بیروت لبنان: مؤسسه رساله.
- مجلسی، محمدتقی، (1403ق)، بحارالانوار، ج100، بیروت: دارالاحیاء التراث، چاپ سوم.
- مجلسی، محمدتقی، (بی‌تا)، الجامعه للدورالاخبار الائمه الاطهار، ج101، بی‌جا.
- نوری، حسین، (بی‌تا)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۵، بی‌جا.
- اسحاقی، م، محبی؛ ف، پاپی‌‌نژاد؛ ش. و جهاندار، ز.، (1393)، «چالش‌‌های فرزندآوری زنان شاغل در یک مطالعۀ کیفی»، فصلنامۀ زن در توسعه و سیاست، د 12، ش 1، ص134-111.
- آرون، ریمون، (1387)، سیر اندیشه در جامعه شناسی، ترجمه پرهان، باقر، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- ابوت، پ. و والاس، ک، (1376)، درآمدی بر جامعه‌‌شناسی نگرش‌‌های فمنیستی، ترجمۀ: مریم خراسانی و حمید احمدی، تهران: دنیای مادر.
- احمدی‌‌فراز، م.؛ عابدی، ح. و آذربرزین، م.، (1393)، «تبیین تجارب زنان شاغل پیرامون نقش مادری: یک پژوهش کیفی پدیدارشناسی»، مجلۀ تحقیقات کیفی در علوم سلامت، ش 2، ص148-137.
- بیل، مک کیبن، «درباره خانواده‌های تک‌فرزندی»، ماهنامه سیاحت غرب، ج۱۵.
- بیگدلی، محمدتقی؛ کلانتری، صمد و محمدباقر علیزاده، (1385)، «رابطه بین میزان باروری کل با توسعه اقتصادی و اجتماعی»، رفاه اجتماعی، شمارۀ 21 ، صص 123-140.
- بهجتی اردکانی، زهره و دیگران، (1386)، «تأثیر افزایش سن در باروری و باروری جایگزین»، فصلنامه پایش، سال ششم، شماره چهارم، ص٣٤٥-٣٣١.
- پروینیان، فریبا و همکاران، (1397)، «تأثیر سبک زندگی امروزی زنان بر میزان فرزندآوری؛ مطالعه موردی شهر قزوین»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی زن و جامعه، سال نهم، شماره چهارم، زمستان.
- ترابی، ف، (1390)، «تأملی بر پایان‌نامۀ تأخیر ازدواج و کاهش باوری در ایران»، کتابنامۀ علوم اجتماعی، ش 42 و 43، ص100-98.
- جوکار، محبوبه، (1393)، «مدرنیته و تغییر سبک زندگی و کاهش جمعیت در ایران»، پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، سال دوم، شماره دوم، بهار.
- جهانگیری، جهانگیر و همکاران، (1393)، «برساخت فهم زنان تک فرزند از چالش های فرزندآوری مشارکت‌کنندگان زنان تک فرزند شهر اهواز»، فصلنامه توسعه اجتماعی، دوره 9، شماره 1، ص85-110، پاییز.
- حسن‌زاده، رمضان؛ میریان، احمد و فاطمه لزگی، (1393)، «رابطه توکل به خدا و کیفیت زندگی و امید به زندگی در معلمان ناحیه یک ساری»، نشریه اسلام و سلامت، دوره 1، شماره 2، تابستان.
- حسینی، حاتم و بال بگی، (1391)، «تعیین‌کننده‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جمعیت شناختی تمایات فرزندآوری زنان همسردار مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی ـ درمانی همدان»، مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، سال 8(1)، ص12-4.
- خدیوزاده، ط، مرارید ایرانی، (1395)، «ارتباط بین باورهای دینی و رفتارهای باروری در زنان سنین باروری شهر مشهد در سال 1395».
- رضایی نسب، زهرا و سردار فتوحی، (1396)، «بررسی عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر رفتار باروری در بین زنان 15-49 ساله شهر ایلام»، فصلنامه علمی ترویجی فرهنگ ایلام، شماره54و 55.
- رزاقی نصرآباد، حجیه بی‌بی، (1395)، «چگونگی تأثیرگذاری تحصیلات زنان بر تأخیر در فرزندآوری نتایج یک مطالعه کیفی در بین دانشجویان دانشگاه‌های تهران»، راهبرد اجتماعی فرهنگی سال پنجم، شماره 20، پاییز.
- راد، فیروز و حمیده ثوابی، (1394)، «بررسی گرایش به باروری و عوامل اجتماعی مرتبط با آن (مطالعه موردی زنان متأهل 50-15 ساله ساکن شهر تبریز)»، مطالعات زن و خانواده دوره 3، شماره 1.
- رشیدی، ابراهیم، (1379)، «بررسی عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جمعیتی مؤثر بر باروری در شهر دهاقان اصفهان»، مجله جمعیت، سال 4(33 و 34)، ص1-21.
- سروری، علی و محمدمهدی داوری، (1389)، «عوامل خطرساز محیطی و کاهش باروری در مردان و زنان»، فصلنامه باروری و ناباروری، دوره ۱۱، شماره ۴، زمستان.
- سفیری، خدیجه؛ کمالی، افسانه و الهه فرجی، (1396)، «بررسی جامعه‌شناختی نگرش مثبت به فرزند»، فصلنامه شورای فرهنگی اتمامی، دوره 19، شماره 75، بهار.
- سرایی، حسن ، (1387)، «گذار جمعیتی دوم، با نیم نگاهی به ایران»، نامه انجمن جمعیت شناسی ایران، سال سوم، شماره 6، ص140-118.
- سلیمانی، محمد؛ کیانی، مهدی و ایمان عابدی، (1398)، «بررسی آثار فقر ذهنی بر تلقی انسان از منافع و هزینه‌های باروری(رویکرد درون دینی)»، پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده.
- شاه آبادی، زهرا؛ حسن سرایی، حاج آبادی، (1392)، «نقش فردگرایی در قصد باروری زنان در شرف ازدواج (مطالعه شهرستان نیشابور)»، نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال هشتم، شماره 16، بهار و تابستان.
- شیری و سهیلا بیداریان، (1388)، «بررسی عوامل اقتصادی جمعتی مؤثر بر باروری زنان (15-49) سال شاغل در آموزش و پرورش منطقه 22 تهران»، پژوهش نامه علوم اجتماعی، سال 3، شماره 3، پاییز، ص93-107.
- شفیعی سروستانی، ابراهیم، (1392)، «بایسته‌های تغییر سیاست جمعیتی با تأکید بر نقش رسانه ملی»، مجله معرفت، سال 23، شماره 189، شهریور.
- صادقی، رسول، (1395)، «تحلیل بسترهای اجتماعی فرهنگی کاهش باروری در ایران»، فصلنامه راهبردی اجتماعی سال ۵، شماره ۶، پاییز.
- صادقی، رسول، شهابی، (1398)، «تعارض کار و مادری: تجربۀ گذار به مادری زنان شاغل در شهر تهران»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی جامعه شناسی کاربردی، دوره 30، شماره 1، شماره پیاپی73، ص104-91.
- ضیایی بیگدلی، محمدتقی؛ کلانتری، صمد علیزاده؛ اقدم، محمدباقر، (1385)، «رابطه بین میزان باروری کل و توسعه اقتصادی و اجتماعی»، فصلنامه علمی و پژوهشی رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره 5، ص123-140.
- عبودی، سمیه، (1392)، «بررسی جمعیت در استان فارس در پی تأکیدات مقام معظم رهبری (مدظله العالی)»، اداره کل ثبت احوال استان فارس.
- عباس زاده، محمد؛ علیزاده، محمدباقر؛ دولتی، علی، (1395)، «مطالعه نقش دینداری در توسعه امید به آینده»، دین و سیاست، دوره ۴، شماره ۱.
- عباسی شوازی، محمدجلال؛ حسینی چاوشی، میمنت، (1390)، «تحولات باروری تنظیم خانواده و سیاست‌های جمعیتی در ایران»، فصلنامه معرفت در دانشگاه اسلامی شماره ۳ (پیاپی 48).
- عباسی شوازی، محمد جلال و فیروز کاوه، زینب، (1381)، «تغییر سیاست‌های کنترل جمعیت و تأثیر آن بر تحولات ایران»، همایش جمعیت‌شناسی ایران، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
- عباسی شوازی؛ محمد جلال و عسگری ندوشن، عباس، (1384)، «تغییرات خانواده و کاهش باروری در ایران، مطالعه موردی استان یزد»، نامه علوم اجتماعی، شماره 3(25)، ص35-76.
- عباسی شوازی، محمد جلال؛ میمنت حسینی چاووشی، پیتر مک دونالد و بهرام دالور، (1383)، تحولات باروری در ایران: شواهدی از چهار استان منتخب، تهران: انتشارات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
- عباسی شوازی، محمدجلال و ملیحه علی مندگاری، (1389)، «تأثیر ابعاد متفاوت استقلال زنان بر رفتار باروری آنها در ایران»، پژوهش زنان، دوره 8 ، شماره 1، ص51-32.
- عرفانی، امیر، (1391)، نیات باروری مردم تهران، مرکز مطالعات جمعیتی آسیا اقیانوسیه.
- طباطبایی یزدی، مژگان، (1386)، مطالعۀ روند افزایش دانشجویان دختر نسبت به پسر و سهم عوامل مؤثر بر این روند، مرکز تحقیقات استراتژیک.
- علمی، زهرا میلا و روستایی شلمانی، خیزران (1393)، «اثر توسعه بر مشارکت اقتصادی زنان کشورهای منا با استفاده از روش پانل پروبیت کسری»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی سال چهارم، شماره ۱۴.
- عنایت، ملیحه؛ پرنیان، لیلا، (1392)، «مطالعه رابطه مجانی شدن فرهنگی و گرایش به فرزند آوری»، فصلنامه پژوهشی زن و جامعه سال چهارم، دوره 2، تابستان 13۹۲.
- کلانتری، محمد؛ بیک محمدی، حسن؛ زارع شاه‌آبادی، اکبر، (1384)، «عوامل جمعیتی مؤثر بر باروری زنان یزد در سال ۱۳۸۳»، پژوهش زنان دوره ۳، شماره ۲.
- کلانتری، صمد؛ عباس زاده، محمد؛ امین مظفری، فاروق راکعی بناب، ندا. (1389)، «بررسی جامعه شناختی گرایش به فرزندآوری و برخی عوامل مرتبط با آن ، مطالعه جوانان متأهل شهر تبریز»، جامعه شناسی کاربردی، 37: 2، ص83-1.
- کریدی، اس، لیباس، کا، «پیشگیری از بارداری در اردن: دیدگاه فرهنگی و مذهبی»، بین‌المللی، بررسی پرستاری 2001؛ 48 (3)، ص144-151.
- لطیف نژاد رودسری، رباب؛ حمیده جعفری؛ علی تقی پور؛ نیره خادم؛ سعید ابراهیم زاده، (1392)، «بررسی رابطه باورهای دینی با نگرش زوجین نابارور نسبت به روش های اهدایی کمک باروری و انتخاب آن به عنوان یک رویکرد درمان ناباروری»، فصلنامه زنان و نازایی مامایی ایران، دوره شانزدهم، شماره چهل و چهارم، ص1-10هفته دوم.
- مباشری، محمود؛ علیدوستی، معصومه، (1392)، «مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر الگوی باروری خانواده‌های تک‌فرزند و بدون فرزند»، مجله علمی پژوهشی دانشگاه ایلام، دوره 21، شماره 6.
- مباشری، محمود، علیدوستی معصومه و دیگران، «تعیین مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر الگوهای باروری خانواده مجرد و بدون فرزند در شهر شهر کرد»، مجله دانشگاه علوم پزشکی ایلام ٢١ (۶)، ص۶٣-70.
- مجله مبلغان، فروردین و اردیبهشت ۸۸، شماره ۱۱۴، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه تسهیل ازدواج جوانان، hazah.net.
- مرادی، گلمراد، صفاریان، محسن، (1391)، «عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با افزایش سن ازدواج جوانان مطالعه موردی شهر کرمانشاه»، فصلنامه مطالعات جامعه شناختی جوانان، سال دوم، شماره هشتم، ص81-108.
- مقصودپور، محمدعلی، (1393)، «عوامل مؤثر بر کاهش نرخ باروری در ایران از دیدگاه علم اقتصاد در دوره زمانی (1365-1390)»، مجله اقتصادی شماره ۶ و ۵، ص۸۳-100.
- ملکوتی‌نیا، علی، (1393)، «آسیب‌های اخلاقی کاهش جمعیت فرزندان»، مجله مبلغان، شماره 181.
- مهربانی وحید، (1393)، «درآمد خانواده و تقاضا بدید و برخی شواهد»، مجله تحقیقات اقتصادی دانشگاه تهران، دوره ۴۹، شماره 1، ص۱۳۵-۱۱۵.
- مهرگان نادر، رضایی؛ روح‌الله و موسایی، میثم، (1389)، «نرخ باروری و میزان مشارکت زنان در نیروی کار، (مطالعه موردی کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا)»، فصلنامه زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان) دوره 8، شماره 2(29 پیاپی)، ص55-68.
- مشفق، م. و غریب عشقی، س. (1393)، «تحلیلی بر رابطۀ ارزش فرزندان و باروری بین زنان تهرانی»، فصلنامۀ شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، ش 58، ص120-93.
- محمدی محمدرضا؛ خلج آبادی فراهانی فریده، (1380)، «مشکلات عاطفی و روانی ناشی از ناباروری و راهکارهای مقابله با آن»، باروری و ناباروری ٣٣-٣٩ ، ٨.
- محمدی، میثم؛ امیر رستگار خالد، (1394)، «تغییرات فرهنگی و اُفت باروری در ایران (برپایه تحلیل ثانوی دادههای پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌‌های ایرانیان)»، جامعه شناسی کاربردی سال بیست و ششم، شماره 2 (پیاپی 58).
- منتظری، علی، (1395)، «بررسی میزان تمایل به فرزندآوری و عوامل مرتبط با آن از نگاه مردم شهری و روستایی ایران»، پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی معاونت پژوهش و فناوری.
- نوری، اعظم؛ اسلام پور، حسن، «نقش مادری در آموزه‌های قرآنی»، پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده.
- نور بالا احمد علی، محمد کاظم، (1380)، «بررسی سلامت و بیماری در جمهوری اسلامی ایران»، معاونت تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
- وحیدی سراج الدین، اردلان علی، محمدکاظم، (1385)، «بررسی شیوع نا باروری اولیه در جمهوری اسلامی ایران در سالهای ٨٤-١٣٨٣»، باروری و نا باروری، ٣، ص٥١-٢٤٣.
- هاشمی نیا، فاطمه و دیگران، (1396)، «بررسی نگرش زنان به ارزش فرزندان (مورد مطالعه: زنان 49-15 سالۀ شهر شیراز)»، دوره28، شماره 2، شماره پیاپی67 ، ص78-61.
)