نوع مقاله : تخصصی
نویسنده
دکتری فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
چکیده
این مقاله با هدف بررسی کارکرد احساسِ کرامت نفس در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و به‌طور خاص پیشگیری از مفاسد اخلاقی نگارش شده است. برای دریافت معنا و مقصود روایات دربردارنده این مفهوم و شناسایی مفاهیم مرتبط با آن، از فقه الحدیث به‌مثابه یک روش پژوهش و نیز از روش استنتاج به اقتضا استفاده شده است. یافته‌های پژوهش مبیِّن آن است که احساس کرامت نفس که حَسب نوعی تحول بینش درباره مبدأ الهی انسان و حقیقت وجودی او و نیز خودشناسی در انسان فعلیت می‌یابد، به‌عنوان یک محرِّک و عاملی انگیزشی درونی مؤثر در سلوک اخلاقی و پیشگیری از آسیب‌های اخلاقی و اجتماعی عمل می‌کند. انسانی که احساس شرافت و بزرگواری می‌کند در ملازمت حب نفس و حب کمال نفس (که اموری فطری‌اند) با اموری که سبب پستی و فرومایگی و خواری نفسِ انسان است؛ احساس ناسازگاری نموده و از آن‌ها اجتناب می‌کند. افزون این‌که احساسِ کرامت نفس از عوامل برانگیختن صفت حیا در انسان است که کارکردهای بسیار ویژه‌ای در تن ندادن انسان به رذایل اخلاقی و رفتارهای زشت و ناپسند دارد. در مقابل احساس پستی، فرومایگی و خواریِ نفس، زمینه‌ساز ارتکاب شرارت‌ها و تن دادن به حقارت‌ها و رذایل است. پشتوانه و تضمین‌کنندهٔ بروز و ظهور کارکرد احساس کرامت نفس در پیشگیری از آسیب‌های اخلاقی و اجتماعی این است که این فرآیند، جامع مقدمات و مبادی ادراکی و تحریکی برای تحقق رفتار انسان و مبتنی بر انگیزه‌های درونی در تحقق کنش انسان است.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم: مؤسسه انتشاراتی اوج علم.
- الصحیفة السجادیه، (1376)، قم: دفتر نشر الهادی.
- آقاجمال خوانساری، محمد بن حسین، (1366)، شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غرر الحکم و دررالکلم، تهران: دانشگاه تهران
- ابن‌بابویه، محمد بن علی، (1413 ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، (1363 ق)، تحف العقول عن آل الرسول (ص)، قم: جامعه مدرسین.
- بهشتی، محمد؛ ابوجعفری، مهدی و علی‌نقی فقیهی، (1388)، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، تهران: سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- پسندیده، عباس، (1390)، پژوهشی در فرهنگ حیا، قم: سازمان چاپ و انتشارات دارالحدیث
- تمیمی آمدی، عبد الواحدبن محمد، (1410 ق)، غرر الحکم و درر الکلم، قم: دار الکتاب الإسلامی.
- جوادی آملی، عبدالله، (1367)، کرامت در قرآن، قم: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
- حجت، طباطبایی و همکاران، (1389)، دانش حدیث، قم: نشر جمال.
- خامنه‌ای، سیدعلی، (11/6/1399)، بیانات در ارتباط تصویری با رؤسا و مدیران آموزش و پرورش، تهران: مؤسسه انقلاب اسلامی.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1374)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، خسروی غلامرضا، تهران: مرتضوی.
- شجاعی، محمدصادق، (1386)، دیدگاه‌های روان‌شناختی حضرت آیت الله مصباح یزدی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
- طباطبایی، سید محمدحسین، (1417 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- قرشی بنایی، علی‌اکبر، (1412 ق)، قاموس قرآن، تهران: ناشر دارالکتب الاسلامیة.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، (1403 ق)، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج 3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- محمدی‌ری‌شهری، محمد، (1387)، انسان‌شناسی از منظر قرآن و حدیث، مترجم: حمیدرضا شیخی، قم: دارالحدیث
- مسعودی، عبدالهادی، (1387)، روش فهم حدیث، تهران: سمت.
- مصباح یزدی، محمدتقی، (1380)، به‌سوی خودسازی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
- ـــــــــــــــ ، (1382)، خودشناسی برای خودسازی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
- ـــــــــــــــ ، (1389)، انسان شناسی در قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
- مطهری، مرتضی، (1386)، مجموعه آثار، ج 2، 13، 22، تهران، انتشارات صدرا.
- مکارم‌شیرازی، ناصر، (1387)، اخلاق در قرآن (ج 1: اصول مسائل اخلاقی)، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب (ع).
)