نوع مقاله : تخصصی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
2 دانشیار گروه جامعه‌شناسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، ایران
3 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان
چکیده
بسیاری از نظریات ساختاری- کارکردی تنها بر انحرافات اجتماعی تأکید دارند، براساس آیات قرآن نیز این موارد انحرافات اجتماعی است؛ اما دسته‌ای دیگر از انحرافات بزرگ سیاسی و اقتصادی در آیات قرآن و نظریه تضاد مطرح می‌شود که دارای پیامدهای خطرناک‌تر و ابعاد پیچیده‌ترند. در این مقاله، مقولات این قبیل انحرافات با روش تحلیل محتوای کیفی از نظریه تضاد استخراج شده و سپس بر قرآن عرضه گردیده و مقولات نهایی استخراج گردیده است. در مجموع پنج مقوله نابرابری اجتماعی، احساس محرومیت، تحریف تعریف اعمال انحرافی، ظلم و تعدی توانمندان و برچسب کجروی مهمترین مقولات استخراج شده از نظریه تضاد بود. با مرور آیات و روایات و با توجه به تفاسیر و شرح آیات و روایات معلوم شد که این مقولات در متون دینی نیز ذکر شده است اما از لحاظ مبنایی و نحوه تبیین مقولات با نظریه تضاد متفاوت است. متون دینی، همانند نظریه تضاد، تنها به عوامل اقتصادی توجه نکرده، بلکه عوامل فرهنگی، سیاسی و حتی شخصیتی را نیز در تبیین این مقولات دخیل دانسته است. پس توانمندان از قدرت و ثروت تأثیر می‌پذیرند اما میزان تأثیر پذیری آنان متفاوت است؛ به گونه‌ای که برخی قدرتمندان و ثروتمندان نه تنها از قدرت و ثروت برای ظلم و تعدی و تحریف حقایق استفاده نکردند، بلکه آن را عامل خدمت به جامعه قرار دادند. همچنین برخی محرومین به دلیل محرومیت مادی دچار احساس محرومیت نشدند و در نهایت منحرف نگردیدند. پس طبق متون دینی قدرت و ثروت متغیرهای مهمی هستند؛ اما میزان تأثیرگذاری آنها بر افراد مختلف متفاوت است.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- نهج‌البلاغه.
- ابن‌عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بدون مشخصات چاپ.
- ابن‌‌عجیبه، احمد بن محمد، (1419ق)، البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، قاهره: ناشر: دکتر حسن عباس زکى.
- ابن‌‌کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو، (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون.
- اندلسى ابو حیان، محمد، (1420ق)، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دار الفکر.
- بانوى اصفهانى، سیده نصرت امین، (1361)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج8، تهران: ناشر: نهضت زنان مسلمان.
- بیضاوى، عبدالله بن عمر، (1418ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، چ1، بیروت: دار احیاء التراثالعربى.
- ترنر، جاناتان اچ، (1382)، ساخت نظریه جامعه‌شناسی، ترجمه دکتر عبدالعلی لهسائی زاده، چ 2، شیراز: نوید شیراز.
- تمیمی آمدی، عبدالواحد، (1366)، غرر الحکم و درر الکلم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات.
- جعفری، محمدتقی، (1376)، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، ج6، چ7، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
- خراسانی، محمد مظلوم، (1385)، بررسی مسائل اجتماعی ایران، چ2، مشهد: دانشگاه فردوسی.
- داورپناه، ابوالفضل، (1383)، انوار العرفان، قم: بوستان کتاب.
- راغب، (1375)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج1، چ 2، تهران: انتشارات مرتضوى.
- ریتزر، جورج و داگلاس گودمن، (1390)، نظریه جامعه‌شناسی مدرن، ترجمه: خلیل میرزایی و عباس لطفی زاده، تهران: جامعه‌شناسان.
- سلیمی، علی و محمد داوری، (1385)، جامعه‌شناسی کجروی، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
- سمرقندی، نصر بن محمد، بحرالعلوم، بدون مشخصات نشر.
- طاهری، حبیب‌الله، (1384)، جامعه‌شناسی انحرافات، چ 1، تهران: سمت.
- طباطبایی، سید محمدحسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج5، چ5، قم:، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم .
- طبرسی، فضل بن حسن، (1372)، مجمع‌البیان، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
- طیب، عبدالحسین، (1418ق)، اطیب البیان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- عاملی، ابراهیم، (1360)، تفسیر عاملی، تهران: صدوق.
- عزیزى، یوسف، (1380)، داستان پیامبران یا قصههاى قرآن از آدم تا خاتم، چ1، تهران: انتشارات هاد، تهران.
- فلسفى، محمدتقی، (1368)، الحدیت ـ روایات تربیتى، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
- فضل‌الله، محمدحسین، (1419ق)، تفسیر من وحی القرآن، بیروت: دار الملاک للطباعة والنشر.
- قرائتی، محسن، (1383)، تفسیر نور، چ11، تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن.
- قطب بن ابراهیم شاذلی، (1412ق)، فى ظلال القرآن چ17، بیروت ـ قاهره: دارالشروق.
- کمالی، علی، (1379)، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی نابرابری‌های اجتماعی، تهران: انتشارات سمت.
- گرب، ادوارد، (1373)، نابرابری‌های اجتماعی (دیدگاه‌های کلاسیک و معاصر)، سیاهپوش و غرویزاد، تهران: نشر معاصر.
- گیدنز، آنتونی، (1386)، جامعه‌شناسی، ترجمه محسن صبوری، چ3، تهران: نشر نی.
- مترجمان، (1377)، تفسیر هدایت، چ1، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
- مجلسی، محمدباقر، (1386)، بحارالانوار، تهران، اسلامیه.
- مسعودی، علی بن حسین، (1422ق)، مروج الذهب، ج3، چ1، بیروت: دار احیاء تراث العربی.
- مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، ج2، چ1، تهران:، دار الکتب الإسلامیة.
- ــــــــــــــــ ، (1375)، پیام امام شرح تازه و جامعى بر نهج البلاغه، چ1، تهران: دارالکتبالاسلامیة.
- ــــــــــــــــ ، الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم، مدرسه امام علی ابن ابی طالب، چ1، 1421ق.
- ملا حویش آل غازى، عبدالقادر، (1382)، بیان المعانى، دمشق مطبعة الترقى.
- میرزا خسروانى، علیرضا، (1390ق)، تفسیر خسروی، ج6، چ1، تهران: انتشارات اسلامیه.
- وایت، راب فیونا، هینز، (1383)، جرم و جرم‌شناسی، ترجمه علی سلیمی، چ1، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
- ولد، جرج؛ برنارد، توماس و جفر اسنییس، (1380)، جرم‌شناسی نظری، ترجمه علی شجاعی، چ1، تهران: انتشارات سمت.
- ویلیامز، فرانک پی و لین دی، ماری مک شین، (بهار 1383)، نظریه‌های جرم‌شناسی نظری، ترجمه حمید رضا ملک محمدی، چ1، تهران: نشر میزان.
)