نوع مقاله : تخصصی
نویسنده
علی اکبر دوایی / دکتر مدرسی معارف اسلامی، گرایش مبانی نظری اسلام، کارشناس دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، تهران، ایران
چکیده
آسیب‌های اجتماعی از پیچیده‌ترین پدیده‌های اجتماعی است؛ هم در شناسایی و هم در مواجهه؛ لذا نیازمند تدابیری صحیح و همه جانبه در مقام شناسایی و برخورد با آن می‌باشد. نگاه به آسیب‌ها از زوایای مختلف لازم ولی ناکافی است و برای تجمیع رویکردها نیازمند مدل‌های تحلیلی جامعی هستیم. آنچه در این مقاله به‌دنبال آن هستیم با مفروض داشتن ماهیت آسیب‌ها و مبنای اسلامی در آن به‌دنبال تجمیع عوامل و زمینه‌های بروز آسیب‌های اجتماعی از جنبه‌های مختلف بیرونی و درونی با سهم تأثیر متفاوت در مدلی جامع هستیم. بر این اساس ابتدا عوامل مؤثر در بروز آسیب‌ها در قالب چرخه فعالیت آسیب و سطوح مختلف این چرخه از ساده‌ترین تا پیچیده‌ترین شکل آن (در قالب جبهه معارض یا جرایم سازمان‌یافته پیشرفته) ترسیم شده؛ سپس مدل مذکور، تبدیل به ماتریسی برای شناسایی و تحلیل عوامل آسیب شده که با توجه به سطح یا جایگاه عامل و نقش عامل در بروز آسیب و شاخص وجود عامل، به شناسایی انواع عوامل موجب بروز آسیب شده است و درنهایت ماتریس تجویز در حوزه مواجهه با آسیب‌های اجتماعی به تفکیک عوامل مؤثر در شکل‌گیری چرخه آسیب ترسیم شده است؛ به‌طوری که راهبرد و راهکار مواجهه با آسیب‌ها را به تفکیک عوامل دخیل در آسیب مدنظر قرار می‌گیرد و در ماتریسی دیگر عوامل مؤثر در انتخاب ابزار مقابله و نوع مقابله و هدف مقابله با آسیب به تناسب عوامل آسیب مدل‌سازی می‌شود.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- اژه‌ای، جواد، (1393)، آسیب‌شناسی اجتماعی با نگاهی به ادیان، چ 1، تهران: سمت.
- اقلیما، مصطفی، (1383)، انضباط اجتماعی و نقش آن در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، چ 1، تهران: اسپند هنر.
- اکبری، ابوالقاسم و مینا اکبری، (1390)، آسیب‌شناسی اجتماعی، چ 1، دماوند: انتشارات رشد و توسعه.
- الوزی دفریت، آنا، (بی‌تا)، پیشگیری از جرم: تجربه شهروندان در اکناف جهان، پیمایش مؤسسه تحقیقات بین منطقه‌ای جرم و دستگاه جزایی وابسته به سازمان ملل، 1997، ترجمه علی سلیمی، ترجمه منتشر نشده، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ص14.
- استارک، رادنی و ویلیام سیمز بمبریج، (1379)، «دین، کج‌روی و کنترل اجتماعی»، تلخیص و گزارش از علی سلیمی، فصلنامه حوزه و دانشگاه، ش 22، بهار، ص 170-194.
- ایوانز، تی. دیوید و دیگران، (1379)، «بررسی مجدد رابطه دین و جرم: اثرات دین، کنترل‌های غیردینی و محیط اجتماعی بر بزهکاری بزرگ‌سالان»، ترجمه علی سلیمی، فصلنامه حوزه و دانشگاه، ش 23، تابستان، ص 142-179.
- بغیری، علی و هادی تاجیک، (1398)، کاربرد سیستم‌های استنتاج فازی در مدل‌سازی بی‌ثباتی‌های خاورمیانه، چ 1، تهران: دانشگاه امام حسین(ع).
- بودون، ریمون و فرانسیس بوریکاد، (1377)، «جرم، بصیرت»، فصلنامه علمی، تحقیقی، اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق، س 7، ش 15 و 16، ص 31-38.
- توجهی، عبدالعلی، (1383)، اندیشه حمایت از بزه‌دیدگان و جایگاه آن در گستره جهانی و سیاست جنایی تقنینی ایران، در جمعی از نویسندگان علوم جنایی: مجموعه مقالات در تجلیل از استاد محمد عاشوری، چ 1، تهران: سمت، ص 614-646.
- جعفری، نسیم و عذرا اعتمادی و عاصفه عاصمی، (1395)، خانواده و آسیب‌رسان‌های رایانه و اینترنت (برگزیده همایش خادمان فرهنگ مکتوب)، چ 2، اصفهان: یارمانا.
- جعفری روشن، مرجان، (1394)، مسائل اجتماعی آسیب‌زا (با نگاهی به پیشگیری محله مدار)، چ 1، تهران: جهاد دانشگاهی.
- جاکارد، جیمز، جاکوب جاکوبای، (1395)، مهارت‌های نظریه‌پردازی و مدل‌سازی. راهنمای عملی برای پژوهشگران علوم اجتماعی، ترجمه دکتر ایرج ساعی ارسی و پرویز صالحی و زهرالبادی، چ 1، تهران: بهمن برنا.
- چلبی، مسعود، (1375)، جامعه‌شناسی نظم: تشریح و تحلیل نظریه نظم اجتماعی، چ 1، تهران: نشر نی.
- حاجیانی، ابراهیم، (1388)، جرائم سازمان‌یافته، چ 1، تهران: جهاد دانشگاهی.
- خسروشاهی، قدرت الله، (1394)، مراحل سه‌گانه پیشگیری از جرم در آموزه‌های قرآنی، چ 1، قم و مشهد: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
- داوری، محمد و علی سلیمی، (1395)، نماز و سازوکارهای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، تحلیل آیات و روایات اهل‌بیت بر اساس دیدگاه‌های آسیب‌شناسی اجتماعی، چ 1، تهران: ستاد اقامه نماز.
- رزنبام دنیس، آرتور لوریسیووروبرت داویس، (1379)، «پیشگیری وضعی از جرم»، ترجمه رضا پرویزی، مجله قضایی و حقوقی دادگستری، ش 32، ص 147-172.
- رفیع پور، فرامرز، (1378)، آنومی یا آشفتگی اجتماعی: پژوهشی درزمینهٔ پتانسیل آنومی در شهر تهران، چ 1، تهران: سروش.
- رودولف طوبی، ژاکلین و قمر پیله‌ور، (1356)، «تعریف نظام گسیختگی اجتماعی»، نامه علوم اجتماعی، دوره 2، ش 3، زمستان، تهران: دانشکده علوم اجتماعی و تعاون دانشگاه تهران، ص 128-135.
- سلیمی، علی و محمد داوری، (1393)، جامعه‌شناسی کج‌روی (مجموعه مطالعات کج‌روی و کنترل اجتماعی: کتاب اول)، چ 6، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، زمستان.
- سوختانلو، حسین و حامد نظری، (1394)، مروری بر مسائل اجتماعی ایران، خانواده، اقتصاد، اجتماع و فرهنگ، چ 1، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه.
- شریفی، احمدحسین، (1397)، «اصول روش‌شناختی پژوهش در مطالعات توصیفی آسیب‌های اجتماعی»، دوفصلنامه مطالعات اسلامی آسیب‌های اجتماعی، دانشگاه شاهد، دوره 1، شماره 3 ، زمستان.
- شعاع کاظمی، مهرانگیز و مهرآور مؤمنی جاوید، (1393)، آسیب‌های اجتماعی نوپدید با تأکید بر تئوری‌های زیربنایی و راهکارهای مقابله‌ای، چ 4، تهران: آوای نور.
- صدیق سروستانی، رحمت‌الله، (1383)، آسیب‌شناسی اجتماعی: جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی، چ1، تهران: آن.
- علیزاده، مهدی، (1391)، نقش اسلام در پیشگیری و کاهش بزهکاری، چ 2، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، بهمن .
- فرجاد، محمدحسین، (1372)، آسیب‌شناسی اجتماعی: ستیزه‌های خانواده و طلاق، چ 1، تهران: انتشارات منصوری.
- قائم‌مقامی، فرحت، (1355)، نظام گسیختگی و انحرافات اجتماعی، چ 1، تهران: مؤسسه انتشارات روشنفکر.
- کاری یو، روبر، (1381)، «مداخله روان‌شناختی ـ اجتماعی زودرس در پیشگیری از رفتارهای مجرمانه»، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، مجله تحقیقات حقوقی، ش 35-36، ص 267-304.
- گسن، ریمون، (1376)، «روابط میان پیشگیری وضعی و کنترل جرم»، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، مجله تحقیقات حقوقی، ش 19-20، ص 605-630.
- مرتضوی، نسرین، (1375-1376)، جایگاه زنان بزه‌دیده در قلمرو سیاست جنایی ایران، پایان‌نامه ارشد، رشته حقوق جزا و جرم‌شناسی، قم: مجتمع آموزش عالی قم (دانشگاه تهران)، نیمسال دوم سال تحصیلی.
- میر خلیلی، سید محمود، (1388)، پیشگیری وضعی از بزهکاری با نگاهی به سیاست جنایی اسلام، چ 1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- نجفی ابرندآبادی، علی حسین، (1383)، پیشگیری عادلانه از جرم، جمعی از نویسندگان، علوم جنایی: مجموعه مقالات در تجلیل از استاد محمد عاشوری، چ 1، تهران: سمت.
- ورسلی، پیتر، (1378)، نظم اجتماعی در نظریه‌های جامعه‌شناسی، ترجمه سعید معید فر، مجموعه علوم اجتماعی (4)، چ 1، تهران: تبیان.
- ویانو، امیلیانو، (1376)، «بزه‌دیده شناسی»، ترجمه نسرین مهرا، مجله تحقیقات حقوقی، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، بهار تا پائیز، ش 19-20.
)