نوع مقاله : تخصصی
نویسنده
استادیار گروه پژوهشی پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران
چکیده
از جمله دغدغه‌هایی که در هر دوره ذهن اندیشمندان را به خود مشغول می‌کند، علل و زمینه‌های فروپاشی تاریخ و تمدن یک جامعه و کشف قانونمندی آنهاست که در چارچوب‌های نظری مختلفی ساخته و پرداخته شده است. ازآنجاکه صحنة تاریخ، همچون تمام پدیده‌های دیگر دارای قوانین و سنن پابرجایی است، قرآن با قطعیت غیرقابل تحویلی، اعتلا و انحطاط جوامع را معطوف به علل و عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، بیان کرده، ضمن اینکه سقوط و انحطاط جامعه و تاریخ را طی سازوکار مشخص با تبیین پیامدهای درون‌زا و برون‌زای آن و چگونگی اصلاح جامعة منحط، در آیات مختلفی آورده است. در این مقاله تلاش بر این است چرایی، چگونگی و پیامدهای انحطاط را از منظر اسلام به‌ویژه آیات قرآنی در شبکه‌ای از مفاهیم به هم پیوسته ارائه دهد. ضرورت این بحث از منظر قرآن و روایات، در جوامع معاصر که دچار بحران‌های بزرگ معنوی و اجتماعیِ حاصل از رویگردانی از ارزش‌های والای انسانی شده و ساخت جامعه را با بحران‌های زیادی مواجه کرده است، محسوس می‌باشد.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- نهج‌البلاغه، (1380)، ترجمه محمد دشتی، قم: دارالهجرۀ.
- آگ برن و نیم کوف، (1380)، زمینۀ جامعه‌شناسی، تهران: نگاه.
- ابن‌بابویه، محمدبن علی (صدوق)، (1413ق)، من‌لایحضره‌الفقیه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن، (1379)، مقدمه، ترجمۀ محمد پروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- ابن‌عاشور، محمدطاهر، (1427ق)، النظام الاجتماعی فی‌الاسلام، تونس، قاهره: دارالسلام ـ دارسخنون.
- ارسطو، (1387)، سیاست، ترجمۀ حمید عنایت، تهران: امیرکبیر.
- افلاطون، (1386)، جمهور، ترجمۀ فؤاد روحانی، چ یازدهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- پایدار، حبیب، (1356)، حیات و مرگ تمدن‌ها، تهران: قلم.
- تمیمی‌آمدی، عبدالواحد‌بن محمد، (1366)، غررالحکم و دررالکلم، تصحیح سیدمهدی رجایی، قم: دارالکتاب‌الاسلامی.
- تنهایی، حسین ابوالحسن، (1383)، درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی، گناباد: مرندیز.
- توین بی، آرنولد، (1352)، تمدن در بوتۀ آزمایش، ترجمۀ ابوطالب صارمی، تهران: امیرکبیر.
- ـــــــــــــــ ، (1356)، فلسفۀ نوین تاریخ، ترجمۀ بهاءالدین پازارگاد، تهران: کتابفروشی فروغی.
- ـــــــــــــــ ، (1376)، خلاصه 12جلدی تاریخ تمدن، ترجمۀ محمدحسین آریا، تهران: امیرکبیر.
- جمعی از نویسندگان، (1373)، درآمدی بر جامعه‌شناسی اسلامی، تهران: سمت.
- جوادی‌آملی، عبدالله، (1388)، جامعه در قرآن، قم: اسراء.
- جوهری، اسماعیل‌بن حماد، (1410ق)، صحاح، تاج‌اللغۀ و صحاح‌العربیه، بیروت: دارالعلم للملایین.
- حرعاملی، محمدبن حسن، (1409ق)، وسایل‌الشیعه، قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
- حکیم، سیدمحمدباقر، (1387)، جامعه انسانی از دیدگاه قرآن کریم، ترجمۀ موسی دانش، مشهد: آستان قدس رضوی.
- حکیم، سیدمنذر، (2008)، النظریۀ الاجتماعیۀ الاسلامیه، بیروت: مرکزالحضارۀ لتنمیۀ الفکر الاسلامی.
- حکیمی، محمدرضا، (1375)، الحیاۀ، ترجمۀ احمد آرام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- دورکیم، امیل، (1369)، دربارۀ تقسیم کار اجتماعی، ترجمۀ باقر پرهام، بابل: نشر کتابسرای بابل.
- ـــــــــــــــ ، (1378)، خودکشی، ترجمۀ نادر سالارزاده، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
- دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
- رفیع‌پور، فرامرز، (1378)، آناتومی جامعه، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- ـــــــــــــــ ، (1380)، توسعه و تضاد، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- سبزواری نجفی، محمدبن حبیب‌الله، (1419ق)، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
- سید قطب، (1412ق)، فی ظلال القرآن، بیروت ـ قاهره:دارالشروق.
- شارقی، آفاق، (1389)، مبانی جامعه‌شناسی، یزد: نیکوروش.
- شجاعی‌زند، علیرضا، (1380)، دین، جامعه و عرفی شدن، تهران: نشر مرکز.
- شیخ‌مفید، (1413ق)، امالی، محقق علی‌اکبر غفاری، قم: نشر کنگره شیخ مفید.
- صدر، سیدمحمدباقر، (1367)، انسان مسئول و تاریخ‌ساز از دیدگاه قرآن، تهران: نشر بنیاد قرآن.
- ـــــــــــــــ ، (1369)، سنت‌های اجتماعی و فلسفۀ تاریخ در مکتب قرآن، ترجمۀ حسین منوچهری، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا.
- طالقانی، سیدمحمود، (1362)، پرتوی از قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین.
- طبرسى، فضل‌بن حسن، (1377)، تفسیر جوامع الجامع، تهران: دانشگاه تهران.
- طوسی، خواجه نصیر‌الدین، (1373)، اخلاق ناصری، تهران: دانشگاه تهران.
- طوسی، محمدبن حسن، (بی‌تا)، التبیان فی‌تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاء‌التراث العربی.
- طیب، سیدعبدالحسین، (1378)، اطیب‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.
- عیاشى، محمدبن مسعود، (1380)، تفسیر العیاشی، تصحیح هاشم رسولى محلاتى، تهران: المطبعۀ العلمیۀ.
- فارابی، ابونصر، (1996)، کتاب آراء اهل‌المدینۀ الفاضله، بیروت: دارالمشرق.
- فخررازی، (1420ق)، مفاتیح‌الغیب (تفسیر کبیر)، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
- فیض‌کاشانی، ملامحسن، (1418ق)، الآصفی فی تفسیر القرآن، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- قرائتی، محسن، (1383)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
- قمی‌مشهدی، محمدبن محمدرضا، (1368)، تفسیر کنزالدقایق و بحرالغرائب، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
- کلینی، محمدبن یعقوب، (1388)، فروع کافی، گروه مترجمان، قم: نشر قدس.
- ـــــــــــــــ ، (1387)، کافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- کوزر، لوئیس، (1376)، زندگی و اندیشۀ بزرگان جامعه‌شناسی، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
- کوئن، بروس، (1379)، مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه غلامعباس توسّلی و رضا فاضل، تهران: سمت.
- کینگ، ساموئل، (1353)، جامعه‌شناسی، ترجمۀ مشفق همدانی، تهران: سیمرغ.
- گیدنز، آنتونی، (1373)، جامعه‌شناسی، ترجمۀ منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
- مارکس، کارل، (1380)، ایدئولوژی آلمانی، تهران: نشر چشمه.
- مازندرانی، محمدصالح، (بی‌تا)، شرح الکافی، الاصول و الفروع، تصحیح ابوالحسن شعرانی، تهران: ناشر المکتبۀ الاسلامیه.
- مایکل، پترسون و همکاران، (1389)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.
- مجلسی، محمدباقر، (1373)، بحارالأنوار، بیروت: داراحیاء التراث‌العربی.
- محمد، سیدیوسف، (1424ق)، منهج‌القرآن الکریم فی‌اصلاح المجتمع، قاهره: دارالسلام.
- محمدی‌ری‌شهری، محمد، (1371)، میزان‌الحکمۀ، قم: مکتبۀ الأعلام الاسلامی.
- مدرسی، سیدمحمدتقی، (1419ق)، من‌هدی‌القرآن، تهران: دار محبی‌الحسین.
- مصباح‌یزدی، محمد‌تقی، (1380)، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
- مطهری، مرتضی، (1384)، جامعه و تاریخ، تهران: صدرا.
- مظلومان، رضا، (1355)، جامعه‌شناسی کیفری، تهران: اقبال.
- مظهری، محمدثناءالله، (1412ق)، تفسیر المظهری، پاکستان: مکتبۀ رشدیۀ.
- مغنیه، محمدجواد، (بی‌تا)، التفسیر المبین، قم: بنیاد بعثت.
- مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- مکارم شیرازی، ناصر، (1421ق)، الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل، قم: نشر مدرسه امام علی‌بن ابیطالب(ع).
- موثقی، سیداحمد، (1373)، علل و عوامل ضعف و انحطاط مسلمین در اندیشه‌های سیاسی و آرای اصلاحی سیدجمال‌الدین اسدآبادی، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
- موثقی، سیداحمد، (1375)، استراتژی وحدت در اندیشه سیاسی اسلام، مقدمه، قم: بوستان کتاب.
- نوری طبرسی، میرزاحسین، (1408ق)، مستدرک‌الوسایل و مستنبط‌المسائل، قم: موسسۀ آل‌البیت(علیهم‌السلام).
- وثوقی، منصور، (1388)، مبانی جامعه‌شناسی، تهران: بهینه.
- ویل دورانت، (بی‌تا)، تاریخ تمدن، ترجمۀ احمد آرام، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
)