نوع مقاله : تخصصی
نویسندگان
1 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم ، ایران
2 دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه معارف، قم
چکیده
بعد از رحلت رسول خدا(ص) و در دوره حضور اهل‌بیت(علیهم‌السلام)، زمینه‌ها و عواملی بر بروز یا تداوم ناهنجاری یا آسیب‌های اجتماعی که خارج از منطق اسلام بود، تأثیر داشت. شناسایی محورهای آسیب زا از یک سو، شناخت عوامل و زمینه‌های مؤثر بر آن‌ها از دیگر سو و نحوه مواجهه امامان شیعه(علیهم السلام) به عنوان مصلحان جامعه اسلامی با این آسیب‌ها، پژوهش حاضر را بر آن داشت تا به تحلیلی تاریخی بپرازد و به این سؤال اساسی پاسخ دهد، راهبردها و راه کارهای اهل‌بیت(علیهم‌السلام) در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی چه بوده است؟ این پژوهش با روش سیره پژوهی و با بهره‌گیری از مفاهیم بنیادی در دانش تاریخ اجتماعی، ضمن استخراج محورهای آسیب و زمینه‌های ظهور آن، به واکنش امامان معصوم پرداخت و این نتیجه حاصل گردید که ساختارهای اجتماعی جامعه عصر حضور، وضعیت جغرافیای طبیعی و انسانی و نقش بسیار زیاد عوامل سیاسی باعث تداوم آسیب‌های اجتماعی گردید و اهل‌بیت(علیهم‌السلام) ضمن برخورد با آن‌ها، سیاست‌های لازم در تقویت جامعه را در پیش گرفتند. آنان، ضمن تذکر با رویکرد سلبی همانند نفی تعصب گرایی، تذکر با رویکرد ایجابی همانند بازگشت به سنت نبوی(ص) و قرآن کریم و در حوزه عوامل سیاسی نیز، با تقویت دولت در سایه و اجرای سیاست‌های فقرزدایی، برقراری عدالت، مبارزه با برخی مظاهر فساد و ارائه الگوی زندگی اجتماعی با دو رویه فرهنگی کردن دین و دینی کردن فرهنگ، اهداف خود را پیش بردند.
کلیدواژه: آسیب‌های اجتماعی، زمینه‌های آسیب زا، سیره اهل‌بیت(علیهم‌السلام)، راه کارمبارزه با آسیب و اصلاح جامعه.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، (1404ق)، شرح نهج‌البلاغه، چاپ اول، قم: مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی.
- ابن‌ابی‌شیبه، عبدالله بن محمد، (1409ق)، المصنف، تحقیق سعید اللحام، الطبعة الاولی، بیروت: دارالفکر.
- ابن‌اعثم کوفی، احمد، (1411ق)، الفتوح، تحقیق علی شیری، الطبعة الأولی، بیروت: دارالأضواء.
- ابن‌أنس، مالک، (1406ق)، الموطأ، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- ابن‌بابویه قمی، محمدبن علی، (1378ق)، عیون اخبار الرضا(ع)، چاپ اول، تهران: جهان.
- ـــــــــــــــ ، (1400ق)، الامالی، چاپ ششم، تهران: نشر کتابچی.
- ـــــــــــــــ ، (1403ق)، معانی الاخبار، چاپ اول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
- ـــــــــــــــ ، (1404ق)، من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن علی، (1415ق)، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود، الطبعة الأولی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- ابن‌حنبل، احمد، (بی‌تا)، مسند، چاپ اول، بیرت: دارصادر.
- ابن‌حیون مغربی، نعمان بن محمد، (1385ق)، دعائم الاسلام، چاپ دوم، قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم‌السلام).
- ـــــــــــــــ ، (1409ق)، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار(علیهم السلام)، چاپ اول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
- ابن‌سعد، محمد، (1418ق)، الطبقات الکبری، الطبعةالثانیة، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- ابن‌سلام، ابوعبیده قاسم، (1408ق)، الاموال، تحقیق محمدخلیل هراس، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
- ابن‌شعبه حرّانى، حسن بن علی، (1404ق)، تحف العقول عن آل الرسول(علیهم السلام)، چاپ دوم، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
- ابن‌شهرآشوب، محمدبن علی، (1379ق)، مناقب آل ابی طالب(علیهم السلام)، چاپ اول، قم: علامه.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، (1421ق)، جامع بیان العلم و فضله، چاپ اول، بیروت: دارالکتب.
- ابن‌عبدربه اندلسی، احمدبن محمد، (1409ق)، العِقد الفرید، الطبعه الاولی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
- ابن‌قولویه قمی، جعفربن محمد، (1356ق)، کامل الزیارات، الطبعة الأولی، نجف: دارالمرتضویة.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، (1407ق)، البدایة و النهایة، الطبعة الأولی، بیروت: دارالفکر.
- ابن‌نما حلی، جعفربن محمد، (1406ق)، مثیر الأحزان، چاپ سوم، قم: مدرسه امام مهدى(ع).
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، (1415ق)، الاغانی، الطبعة الأولی، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
- برقی، احمدبن محمدبن خالد، (1371ق)، المحاسن، چاپ دوم، قم: دارالکتب الاسلامیه.
- بَلاذُری، أحمدبن یحیى بن جابر، (1417ق)، انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، الطبعة الأولى، بیروت: دارالفکر.
- ثقفى، ابراهیم بن محمد، (1353)، الغارات، تحقیق جلال الدین حسینى ارموى، تهران: انجمن آثار ملى.
- جوهری، احمدبن عبدالعزیز، (بی‌تا)، السقیفة و فدک، چاپ اول، تهران: مکتبة نینوى الحدیثة.
- حمیری، عبدالله بن جعفر، (1413ق)، قرب الاسناد، چاپ اول، قم: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام).
- سید رضی، محمدبن حسین موسوی، (1414ق)، نهج‌البلاغه، نسخه صبحی صالح، چاپ اول، قم: هجرت.
- شوقی ضیف، احمد، (بی‌تا)، الشعر و الغناء فی المدینه و مکه لعصر بنی‌امیه، چاپ سوم، قاهره: دارالمعارف.
- صفار، محمدبن حسن، (1404ق)، بصائرالدرجات فی فضائل آل محمّد(علیهم السلام)، چاپ دوم، قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
- طبری، محمدبن جریر، (1387ق)، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، الطبعة الثانیة، بیروت: دارالتراث العربی.
- طبری، محمدبن جریر، (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، الطبعه الاولی، بیروت: دارالمعرفة.
- طوسی، محمدبن حسن، (1407ق)، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
- ـــــــــــــــ ، (1409ق)، اختیار معرفه الرجال، چاپ اول، مشهد: دانشگاه مشهد.
- ـــــــــــــــ ، (1414ق)، الامالی، چاپ اول، قم: دارالثقافة.
- علی، جواد، (1968م)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت: دارالعلم للملائین.
- قمی، حسن بن محمد، (1361)، تاریخ قم، ترجمه حسن بن على قمى، چاپ اول، تهران: نشر توس.
- کلینی، محمدبن یعقوب، (1404ق)، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
- لیثی، علی بن محمد، (1376)، عیون الحکم و المواعظ، چاپ اول، قم: دارالحدیث.
- متقی هندی، علی بن حسام الدین، (1409ق)، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، چاپ اول، بیروت: مؤسسة الرسالة.
- مسعودی، علی بن حسین، (1409ق)، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، چاپ دوم، قم: دارالهجرة.
- مفید، محمدبن محمدبن نعمان، (1413ق)، الاختصاص، چاپ اول، قم: کنگره شیخ مفید.
- ـــــــــــــــ ، (1413ق)، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، چاپ اول، قم: کنگره شیخ مفید.
- ـــــــــــــــ ، (1413ق)، المقنعه، چاپ اول، قم: کنگرۀ شیخ مفید.
- منقری، نصربن مزاحم، (1404ق)، وقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمدهارون، الطبعة الثانیة، قاهره: المؤسسة العربیة الحدیثة.
- نسائی، احمدبن شعیب، (1411ق)، السنن الکبری، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- واقدی، محمدبن عمر، (1409ق)، المغاری، تحقیق مارسدن جونس، الطبعة الثالثة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌واضح، (بی‌تا)، التاریخ، بیروت: دارصادر.
- http://www.hamyaraniran.ir/article/?o=80
)