نوع مقاله : تخصصی
نویسنده
دانشیار جامعه‌شناسی و عضو پژوهشکدۀ تحول در علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شیراز. ایران
چکیده
حاشیه‌نشینی یک از آسیب‌های مهم اجتماعی بوده که بیش از 80 سال است در جامعهٔ ما بروز کرده و تمهیداتی که تاکنون برای رفع آن به کار گرفته‌شده، کارساز نبوده است. هدف از این تحقیق، واکاوی ریشه‌های این پدیده در تاریخ معاصر ایران و سیر تحولی آن است. این مقاله با مراجعه به منابع تاریخی و با انجام یک تحقیق سندی ریشه‌های ساختاری این پدیده را موردبررسی قرار داده و سیر تحول آن را با مراجعه به آمارهای رسمی بررسی کرده است. نظریهٔ مورداستفاده نظریه‌ای است که زاهد در سال 1365 در کتاب حاشیه‌نشینی معرفی کرده و بر اساس آن تحقیق‌های متعددی در مورد مهاجرت و مهاجرت‌های منجر به حاشیه‌نشینی به انجام رسانده است. در این مقاله روشن می‌شود که ریشه‌های حاشیه‌نشینی در طرز ساختار سازی توسعه در ایران است که از میانه‌های دورهٔ قاجار آغاز شده و در دوران پهلوی دوم و با برنامه‌های توسعهٔ آمریکائی تشدید شده است. بعد از انقلاب اسلامی به علت تغییر ندادن برنامه‌های تمرکزگرای توسعه و تلاش درترمیم روبنایی برنامه‌ها و توانمندسازی ساکنین مناطق حاشیه‌نشین تغییراتی صورت گرفته، اما همچنان این پدیده باقی مانده و روزبه‌روز بر ابعاد آن افزوده شده است. در انتها مقاله به تلاش‌های صورت گرفته برای تغییر مسیر توسعه، رشد و پیشرفت و استفاده از راهبرد غیر تمرکزگرا می‌پردازد.
کلیدواژه‌ها
- آیتی معروف به آواره، (بی‌تا)، کواکب الدوریه.
- بررسی حاشیه‌نشینان تهران، شناسایی واحدها، (1350)، بخش جامعه‌شناسی مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، بهمن.
- بهار، ملک الشعرا، (1379)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، تهران: امیر کبیر.
- زاهد زاهدانی، سید سعید و محمد علی اسلامی، (1380)، بهائیت در ایران، چاپ اول، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- زاهد زاهدانی، سید سعید، (1358)، نظری اجمالی به حاشیه‌نشینی و برنامه ریزی، مرکز جمعیت‌شناسی دانشگاه شیراز.
- ــــــــــــــــ ، (1369)، حاشیه‌نشینی، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
- ــــــــــــــــ ، (1385)، «نگاهی کلان به مهاجرت و توزیع جمعیت در ایران از سال 1355 تا 1375 هجری شمسی»، تهران: نامهٔ انجمن جمعیت‌شناسی ایران. انجمن جمعیت‌شناسی ایران.
- ــــــــــــــــ ، (1381)، جنبش‌های اجتماعی معاصر ایران، تهران: انتشارات سروش و طاها.
- ــــــــــــــــ ، (1365)، «نظریه‌ای درمورد مهاجرت با توجه به نمونه ایران»، مجله علوم اجتماعی و انسانی، شیراز: دانشگاه شیراز، پائیز، دوره دوم، شماره اول.
- زاهد، سید سعید؛ جاجرمی‌زاده، محسن و محمدرضا تقوی، (1393)، «فرهنگ به‌مثابه رسانه‌ای میان اراده و عمل جمعی (مطالعه تطبیقی فرهنگ اسلامی و سکولار)»، رسانه و فرهنگ، ج3، شماره 2، ص 76-55.
- شمیم، علی‌اصغر، (1379)، ایران در دورهٔ سلطنت قاجار، تهران: انتشارات زریاب.
- فشاهی، محمودرضا، (1354)، از گات‌ها تا مشروطیت، گزارشی کوتاه از تحولات فکری و اجتماعی در جامعهٔ فئودالی ایران، تهران: انتشارات گوتنبرگ.
- مرکز، آما ر ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ـ 1375.
- مرکز، آما ر ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ـ 1385.
- مرکز، آما ر ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ـ 1390.
- مهدوی، عبدالرضا هوشنگ، (1377)، تاریخ روابط خارجی ایران، ازابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی، تهران: امیرکبیر.
)