نوع مقاله : تخصصی
نویسنده
دانشیار گروه فلسفه موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران
چکیده
مسئلۀ اصلی این نوشتار، این است که برای اطمینان‌‌بخش بودن مطالعات توصیفی آسیب‌های اجتماعی و انتساب آنها به فکر و اندیشۀ اسلامی، رعایت چه اصول و الزامات روش‌شناختی لازم است؟ برای پاسخ به این پرسش، با تفکیک مطالعات توصیفی آسیب‌های اجتماعی به پنج بخشِ تعریف، توصیف، تفسیر، تبیین و پیش‌بینی، تلاش شده تا با استفاده از روش استنباطی و با تکیه بر مبانی فکر اسلامی، الزامات روش‌شناختی هر کدام از این بخش‌ها را بیان کنیم. پرهیز از تعاریف حدی، سنجش‌پذیر بودن، همه‌جانبه بودن و تأثیرپذیری تعریف از نظام باورها و ارزش‌ها، چهار اصل روش‌شناختی تعریف است. صدق و کذب‌پذیری، جامعیت، استفاده از روش ترکیبی و وضوح و بی‌طرفانه بودن نیز چهار اصل روش‌شناختی توصیف‌اند. ضابطه‌مندی، تأثیرپذیری از بینش‌ها و گرایش‌ها، استفاده از روش‌های درون‌کاو و سنجش‌پذیر بودن نیز از الزامات روش‌شناختی مقام تفسیرند. برخورداری از نگاهی کثرت‌گرایانه، سنجش‌پذیری، تحویل‌گرایی و کارآمدی نیز اصولی‌اند که در مقام تبیین باید مورد توجه قرار گیرند و بالاخره، دشواری، عدم قطعیت و سنجش‌پذیری نیز از قواعد و مسائلی است که در مقام پیش‌بینی آسیب‌های اجتماعی باید مورد توجه قرار گیرند.
کلیدواژه‌ها
- نهج‌البلاغه، (1379)، ترجمۀ محمد دشتی، قم: بی‌نا.
- ابن‌شعبه حرانی، حسن‌بن علی، (1363)، تحف العقول عن آل‌الرسول، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین.
- بیات، بهرام، (1387)، فراتحلیل آسیب‌های اجتماعی و جرائم، تهران: نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران ـ معاونت اجتماعی.
- تمیمی آمدی، عبدالواحد، (1407ق)، غررالحکم و دررالحکم، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
- حسین‌زاده دلیر، کریم، (1370)، «حاشیه‌نشینی: در جست‌وجوی معنی و مفهوم»، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، دورۀ پنجم، ش 45-46، ص 64-68.
- خندان، علی‌اصغر، (1379)، منطق کاربردی، تهران: سمت.
- دورکیم، امیل، (1378)، خودکشی، ترجمۀ نادر سالارزاده امیری، تهران: علامه طباطبائی.
- راین، آلن، (1367)، فلسفه علوم اجتماعی، ترجمۀ عبدالکریم سروش، تهران: علمی و فرهنگی.
- رفیع‌پور، فرامرز، (1382)، تکنیک‌های خاص تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- ـــــــــــــــ ، (1388)، سرطان اجتماعی فساد، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- رفیعی، حسن و همکاران، (1387)، روش‌های تحقیق بین رشته‌ای در اعتیاد و سایر مشکلات و انحرافات آسیب‌های اجتماعی (کیفی و کمی)، تهران: دانژه.
- روحانی قوچانی، عزت، (1392)، بررسی تأثیر فردگرایی بر روی آسیب‌های اجتماعی در دختران دبیرستانی شهر تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه الزهراء.
- ستوده، هدایت‌الله، (1379)، آسیب‌شناسى اجتماعى، تهران: آواى نور.
- شریفی، احمدحسین، (1394)، مبانی علوم انسانی اسلامی، چ دوم، تهران: مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا.
- ـــــــــــــ ، (1395)، روش‌شناسی علوم انسانی اسلامی، تهران: مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا.
- شعیری، محمدبن محمد، (بی‌تا)، جامع‌الأخبار، نجف: مطبعۀ حیدریۀ.
- صدوق، محمدبن علی، (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- علیئی، محمدولی و همکاران، (1395)، «واکاوی کاربست رسانه ملی در ارتقای سرمایه اجتماعی (با تأکید بر آسیب‌شناسی امنیت فرهنگی»، راهبرد دفاعی، دورۀ چهاردهم، ش 54، ص 125-154.
- فرانکفورد، چاوا و دیوید نچمیاس، (1390)، روش‌های پژوهش در علوم اجتماعی، ترجمۀ فاضل لاریجانی و رضا فاضلی، تهران: سروش.
- فرخ‌وندی، امیر، و همکاران، (1394)، «بررسی نگرش جوانان به کجروانه و ناهنجار بودن پدیده تکدی‌گری (مورد مطالعه: جوانان شهرستان شوش)»، توسعه اجتماعی، دورۀ نهم، ش 3، ص 141-174.
- الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا(ع)، (1406ق)، مشهد: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
- کلینى، محمدبن یعقوب، (1407ق)، الکافی، چ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیۀ.
- کرباسی، محمدعلی، (1382)، کتاب‌شناسی آسیب‌های اجتماعی، تهران: امیرکبیر.
- محمدپور، احمد، (1389)، روش در روش؛ دربارۀ ساخت معرفت در علوم انسانی، تهران: جامعه‌شناسان.
- محمدی، بیوک، (1387)، درآمدی بر روش تحقیق کیفی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1391)، «اسلام و پیشگویی آینده؛ فرصت‌ها و تهدیدها»، اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، سال اول، ش 4، ص 5-17.
- ممتاز، فریده، (1381)، انحرافات اجتماعی: نظریه‌ها و دیدگاه‌ها، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- نایبی، هوشنگ و بهنام لطفی، (1394)، «تأثیر روابط و پیوندهای خویشاوندی بر میزان آسیب‌های اجتماعی در استان‌های کشور»، بررسی مسائل اجتماعی ایران، دورۀ ششم، ش 1، ص 1-26.
- نظرنژاد، نرگس، (1381)، ماهیت و انواع تعریف، تبریز: دانشگاه تبریز.
- وینچ، پیتر، (1372)، ایده علم اجتماعی و پیوند آن با فلسفه، ترجمۀ سازمان سمت، تهران: سمت.
)